Indianie, kowboje i spęd bydła – recenzja "Na południe od Brazos" Larry'ego McMurtry'ego

Kiedy byłam dużo młodsza (i pisząc dużo, mam na myśli ponad 15 lat) pasjami oglądałam serial Doktor Queen w telewizji. To było moje pierwsze spotkanie z Dzikim Zachodem i klimatem westernowym. A potem przyszły książki Karola Maya o Winnetou i Old Surehandzie, którymi się zaczytywałam. I nagle, jakby nożem uciął, całkowicie zapomniałam o tych klimatach. Owszem, zdarzało mi się obejrzeć jakiś film-western, jak chociażby bardzo przeze mnie lubiane Rio Bravo, ale po książki nie sięgałam. Aż w moje ręce wpadła opasła księga od wydawnictwa Vesper – Na południe od Brazos i przepadłam w niej kompletnie.

Dwóch podstarzałych strażników teksańskiej granicy, Augustus McCrae i Woodrow Call, prowadzi w zapadłej mieścinie, Lonesome Dove, przedsiębiorstwo sprzedaży koni i bydła U Kapeluszników. Pomagają im w tym ich dawni towarzysze broni, a także młody chłopak, syn zmarłej jakiś czas temu prostytutki z miasteczka. Ich życie przebiega stałym, ustalonym rytmem, z którego wszyscy są zadowoleni, gdy odwiedza ich dawny znajomy, kowboj Jake Spoon. Roztaczając przed dawnymi pogromcami Indian wizję Montany jako raju dla hodowców bydła, namawia on kapitana Calla do przeniesienia się na drugi koniec kraju. Woodrow przekonuje do tego przedsięwzięcia nie tylko Gusa, ale też cały zespół pracujących w jego przedsiębiorstwie oraz innych, nowo zatrudnionych ludzi. Cała grupa wyrusza w długą podróż, która zdaje się nie mieć końca, a jej epicki rozmach nie da się porównać z niczym innym.

Najkrócej tę powieść można podsumować jako powieść drogi. Drogi nie tylko w sensie dosłownym, ale także przenośnym. Dosłownie, na płaszczyźnie fabuły, ta droga to podróż z Teksasu do Montany ze stadem bydła, szlakiem liczącym prawie dwa tysiące mil. Podróż przez Teksas, przez Llano Estacado, suche jak pieprz, gdzie niedoświadczonych podróżników czeka śmierć z pragnienia, aż do Montany pod granicą kanadyjską, gdzie pada śnieg i temperatura spada poniżej zera. W sensie metaforycznym każdy z bohaterów przemierza własną drogę w duszy. Newt Dobbs, młody chłopak, syn prostytutki z Lonesome Dove i nieznanego ojca, osiąga dojrzałość i z chłopca przeistacza się w mężczyznę. Woodrow Call próbuje zmierzyć się ze swoją przeszłością, która wciąż go prześladuje pod postacią żywego chłopca – ostatecznie dochodzi do wniosku, że cała ta podróż i tak do niczego dobrego nie prowadziła, więc wraca do punktu wyjścia, ale już jako smutny, złamany człowiek. Gus McCrae chce powrotu do czasów młodości, do momentu, gdy piękna Clara odrzuciła jego oświadczyny, i liczy, że teraz, gdy zobaczy go znowu po latach, jej serce się odmieni. Jake Spoon, kowboj, chce odnaleźć po prostu szczęście w życiu, ale prześladujący go pech i tendencja do trafiania w złe miejsca w złym czasie doprowadzają go do upadku. Każdy bohater niesie w sobie jakiś pierwiastek drogi i stara się osiągnąć jej cel wszelkimi sposobami.

Postaci jest tu mnóstwo. Na pierwszy plan wysuwają się, oczywiście, starzy Pogranicznicy – Gus i Call. Różni jak ogień i woda, świetnie się uzupełniają. Gus: kobieciarz, gaduła, otwarty do ludzi i leń. Woodrow: zawsze w działaniu, pracowity, niemal nieumiejący usiedzieć na miejscu przez pięć minut, ale też milczący i stroniący od ludzi, właściwie samotnik i odludek. Szczerze mówiąc, był on mi dużo bliższy i dużo bardziej go polubiłam niż rozgadanego, kłapiącego ciągle jadaczką Gusa. Oprócz nich jest też Newt Dobbs, Jake Spoon, Igła Nelson, Buźka i mnóstwo innych osób. Każdy dostaje tutaj swoje pięć minut, a jego sylwetka psychologiczna jest wyraźnie i dobitnie nakreślona. To osobne charaktery, odróżniające się od siebie, dzięki czemu nie zlewają się w jedną, niewyraźną masę. Pojawiają się tu też kobiety, ale są one tylko tłem dla mężczyzny. Lorena, piękna prostytutka z Lonesome Dove, wyrusza wraz z Jakiem Spoonem za stadem bydła, chcąc wreszcie dotrzeć do wielkiego miasta i tam być szczęśliwą z tym kowbojem. Jest niedostępnym, zakazanym owocem dla pędzących krowy kowbojów i chłopców, którzy marzą o niej w swoich snach. Clara Allen, dawna ukochana Augustusa, to kobieta czynu, rządząca we własnym domu i prowadząca samotnie gospodarstwo, w którym sprzedaje konie żołnierzom. To trochę taki archetyp matki pracującej, a jednocześnie prowadzącej dom i wychowującej dzieci. Jednak w Na południe od Brazos kobiety to tak naprawdę tylko motyw do działania dla mężczyzn, którzy wiodą w tej powieści prym. To one zmuszają ich do działania, dają powód do niego i sprawiają, że mężczyźni mają jakiś cel w życiu.

Od strony fabularnej nie można się do tej powieści absolutnie w żadnym miejscu przyczepić. Dzieje się tu mnóstwo: poczynając od zebrania stada, gdzie zwierzęta są kradzione Meksykanom, przez samą podróż, przeprawę przez Llano Estacado, po walki z Indianami. Co chwila pojawiają się nieprzewidziane przeszkody na drodze Calla, Gusa i reszty ekipy, które wystawiają ich na próbę, a nie raz i nie dwa doprowadzają do przerzedzenia się szeregów pędzących bydło. Najważniejsze jednak jest to, że każdy wątek zostaje doprowadzony do końca, nie urywa się w połowie i tworzy pełną, zamkniętą całość.

Patrząc od strony technicznej na wydanie tej powieści, to nie można mu niczego zarzucić. Większy niż standardowo format i uzyskana dzięki temu większa czcionka z jednej strony ułatwiają czytanie (to wielkość liter), z drugiej utrudniają (niełatwo tak grubą książkę i tak dużą utrzymać w ręce, a o noszeniu jej w torebce, drogie panie, zapomnijcie). Na końcu znajdziemy posłowie Michała Stanka, w którym przybliża nam nie tylko postać samego autora, ale też opowiada o przeczytanej przez czytelnika powieści, interpretując ją i wskazując na pewne powiązania, które mogły umknąć w trakcie lektury. Dodatkowo jest tu też mapa USA z zaznaczoną trasą, którą przebyli bohaterowie, a także piękne zdjęcia z serialu, który nakręcono na podstawie powieści.

Pierwszy tom serii Lonesome Dove (mam nadzieję, że wydawnictwo zdecyduje się wydać też pozostałe) to wspaniała, epicka historia, z której stron tchnie tęsknota za odchodzącym światem kowbojów i wielkich spędów bydła. Za światem Indian i rewolwerowców, gdzie najważniejsze i najbardziej szanowane było prawo pięści i naboju. Naszpikowana akcją, poprowadzona z rozmachem, porywająca swoją fabułą. A jednocześnie skłaniająca do refleksji, chociażby nad wieloznacznością tytułu, który nie tylko określa miejsce akcji na początku i na końcu powieści, ale też bohaterów. Zarówno Gus, jak i Call, czy Newt to właśnie takie samotne ptaki, które poszukują swojego miejsca na Ziemi. Tylko żaden nie wie, dokąd go ta wędrówka doprowadzi...

Książka przeczytana w ramach Olimpiady Czytelniczej u Pośredniczki Książek.

Tytuł: Na południe od Brazos

Autor: Larry McMurtry

Tłumaczenie: Michał Kłobukowski

Cykl: Lonesome Dove, tom I

Wydawnictwo: Vesper

Liczba stron: 862

Rok wydania: 2017

Za egzemplarz serdecznie dziękuję: