Tańcując z diabłem przy ognisku, poszukaj kwiatu paproci – recenzja "W kręgu upiorów i wilkołaków" Bohdana Baranowskiego

W ostatnich latach w naszej polskiej literaturze można zaobserwować modę na powrót do korzeni. I nie mówię tu o nawiązaniach do klasyki rodzimej literatury, ale o powrocie w odleglejsze czasy, jakim jest okres panowania Słowian na terenach obecnej Polski. Nie da się ukryć, że słowiańskość przeżywa obecnie swój ogromny renesans i jak grzyby po deszczu wyrastają kolejne powieści z wątkami słowiańskimi w swojej fabule. Warto jednak czasami sięgnąć też po literaturę fachową dotyczącą tego zagadnienia, a jest nią wznowienie W kręgu upiorów i wilkołaków Bohdana Baranowskiego.

Pierwsza wersja tej książki została wydana w 1981 roku, czyli za czasów słusznie (bądź niesłusznie) minionych. Już wtedy wiara w słowiańskie demony i upiory zaczęła odchodzić w zapomnienie, wypierana przez wszechobecny socjalizm. Nie da się jednak ukryć, że wypieranie tej słowiańskości ma o wiele starsze korzenie, a był nim moment wkroczenia chrześcijaństwa na obecne polskie ziemie. Jakby nie było, tak Bohdan Baranowski przygotował dość obszerne kompendium wiedzy na temat wszelkich potworów i upiorów, które straszyły naszych słowiańskich przodków. Możemy tu przeczytać o strzygoniach, zmorach, płanetnikach, południcach i wielu innych stworach z podań ludowych. Dotarcie do jakichkolwiek źródeł, z wiadomych przyczyn, było dla badacza wysoce utrudnione i tak naprawdę opierał się tylko na przekazach ustnych zachowanych na wsiach w XIX i XX wieku. Trzeba jednak oddać Baranowskiemu, że zgromadzony materiał źródłowy okazał się naprawdę spory i stanowił ogromną podstawę tej pracy.

[...] po śmierci majątek pozostaje dla krewnych, dusza dla diabła, a ciało dla robactwa.

Mój największy problem z tym tytułem polegał na stylu autora – suchym, wręcz lakonicznym. Zdaję sobie sprawę, że to literatura popularnonaukowa, ale nawet takie książki można napisać w tak interesujący sposób, że czyta się je jak powieść przygodową. Zdarzały się akapity oparte tylko i wyłącznie na suchych badaniach statystycznych, które zwyczajnie nużyły i nie wnosiły niczego wartościowego do czytanego rozdziału. Spodziewałam się też znacznie większej ilości nawiązań do mitów i większego skupienia na nich i demonach. Tutaj mamy raczej badania etnograficzne na żywym materiale z czasów socjalizmu... Chyba spodziewałam się czegoś trochę bardziej przypominającego Mitologię grecką i rzymską Parandowskiego, a w zamian dostałam coś w rodzaju podręcznika dla studentów.

[...] powała w piekle jest ze złych księży, których dusza pakowana jeden na drugą; podłoga zaś z samych panów, królów, bogaczy, potomków Jabla co pańszczyznę postanowili.

Nie umniejsza to jednak faktu, że W kręgu upiorów i wilkołaków to prawdziwa kopalnia wiedzy o słowiańskich demonach. To też absolutny punkt obowiązkowy na liście do przeczytania dla każdego zainteresowanego słowiańskością – zarówno dla tych, którzy dopiero zaczynają swoją przygodę w tej dziedzinie, jak i dla tych nieco lepiej obeznanych z tematem. Podsumowując krótko i treściwie – polecam!

Tytuł: W kręgu upiorów i wilkołaków. Demonologia słowiańska

Autor: Bohdan Baranowski

Cykl: Rodzime Wierzenia

Wydawnictwo: Replika

Liczba stron: 416

Rok wydania: 2019