Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku – Zbigniew Rokita

Praktycznie nie czytam reportaży. Po tego typu literaturę sięgam tak rzadko, że już sama nie pamiętam, kiedy ostatni raz oddałam się lekturze jakiejkolwiek książki w tym gatunku. Zamiast mierzyć się z faktami dotyczącymi rzeczywistości dużo bardziej wolę zanurzyć się w świat fantastyki. Jednak, gdy usłyszałam o Kajś Zbigniewa Rokity, uhonorowanym Nagrodą Nike 2021 postanowiłam, że muszę to przeczytać. Historia i specyfika Górnego Śląska już od dawna mnie fascynują, więc była to świetna okazja do zanurzenia się w ten oryginalny świat.

Mówiąc o Górnym Śląsku od razu mamy kilka oczywistych skojarzeń – kopalnie, węgiel, górnicy, familoki, czyli słynne i charakterystyczne górnicze osiedla mieszkaniowe, i język śląski. Właśnie to tworzy obraz tego rejonu w głowie statystycznego Polaka. Prawda okazuje się jednak być dużo bardziej skomplikowana. Bo Górny Śląsk to nie tylko kopalnie węgla. To także nader poplątana historia jeszcze z okresu wojennego, to dążenia niepodległościowe rodowitych Ślązaków. To zawiłe relacje rodzinne, w których część antenatów jest wspominana tylko cichym szeptem i z rzucanymi przez ramię trwożliwymi spojrzeniami lub w ogóle pomijana milczeniem. To również niełatwe do wyjaśnienia i zrozumienia poczucie przynależności do Śląska, a jednocześnie chęć ucieczki od tego miejsca, by poczuć się Europejczykiem, Polakiem.

To są nasze gorole i tylko my możemy z nich się śmiać, a warszawiakom od nich wara.

Właśnie taki wielobarwny obraz tworzy w swoim dziele Zbigniew Rokita. Kajś to bardzo osobista książka, Jej pierwsza część to rozliczenie się autora z jego przeszłością, poszukiwania jego śląskości i próby jej oswojenia. Rokita opowiada w niej dzieje swojej rodziny od okresu II wojny światowej aż praktycznie do sobie współczesnych czasów. Ma to mu pomóc w odpowiedzi na tak ważnie dla niego pytanie: czy jest Ślązakiem? I co to właściwie znaczy? Jak człowiek staje się Ślązakiem? Okazuje się, że odnalezienie tych odpowiedzi wcale, ale to wcale nie jest takie proste, wręcz przeciwnie – im bardziej Rokita drąży ten temat, tym bardziej okazuje się on zawiły i coraz trudniejszy do wyjaśnienia.

Tak jak góry powstają jako wypiętrzenia po zderzeniu płyt tektonicznych, tak oni powstali po słowiańsko-germańskim zderzeniu, powstali przez osmozę, wskutek wiecznych abordaży jednych na drugich. I może są jednym z ostatnich reliktów tej mitycznej górnośląskiej pograniczności.

Równolegle do historii swojej rodziny autor opowiada historię regionu – chaotyczną, bez ładu, składu i jednej spójnej linii czasowej, ale całkowicie własną, spersonalizowaną. Snuje opowieść o tym, jak Śląsk należał do Prus, jak trafił w ręce niemieckie i został silnie uprzemysłowiony. Historię o tym, jak Polska i Niemcy walczyły o ten region, by włączyć go w swoje granice i czerpać zyski z kopalni węgla i przemysłu. Porusza także takie trudne tematy, jak chociażby to, dlaczego Ślązacy popierali Hitlera i chętnie dołączali do Wehrmachtu. To wszystko jeszcze bardziej ubarwia ten wieloznaczny obraz Górnego Śląska, już i tak bardzo skomplikowany.

Bo są tacy, którzy z jakiegoś powodu potrzebują owinąć się tożsamością szczelnie, po szyję. I ja też tak mam. A tam, gdzie brakuje treści, górę bierze forma i stąd już krótka droga do radykalizmu.

W swojej książce Od jednego Lucypera Anna Dziewit-Meller opowiada historię Górnego Śląska z punktu widzenia kobiet, które niosły na swoich barkach trud i ciężar codzienności. Ten wizerunek uzupełnia Zbigniew Rokita książką Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku, w której obraz regionu jest równie skomplikowany, ale mam wrażenie, że dużo głębszy, poruszający więcej problemów i wątków. Dzieje się tak dlatego, że autor nie pisze tylko o samym Śląsku, ale także o sobie, o poszukiwaniu własnej tożsamości i próbie odnalezienia swego miejsca na Ziemi. Obie te opowieści świetnie się uzupełniają, tworząc konterfekt regionu, który nie ma jednej twarzy i jednego wymiaru. Jeśli ktokolwiek chce zagłębić się, chociaż na chwilę, w ten obraz, to polecam gorąco lekturę obu dzieł.

Wszystkie cytaty pochodzą z książki Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku Zbigniewa Rokity.

Tytuł: Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku

Autor: Zbigniew Rokity

Cykl: Sulina

Wydawnictwo: Czarne

Liczba stron: 320

Data premiery: 30.09.2020

ISBN: 9788381910774