Usiłując zgłębić umysł zbrodniarza – recenzja "Mindhunter" Johna Douglasa i Marka Olshakera

Uwielbiam seriale i książki kryminalne. Fascynuje mnie to, jak po drobnych znaleziskach na miejscu zbrodni można dojść do tego, kto zabił. A jeszcze mocniej ciekawiło mnie to, jak po takich dowodach można zrozumieć, co powodowało mordercą i jaki jest jego charakter. Dlatego też z ogromną ciekawością oglądałam nie raz i nie dwa serial Zabójcze umysły opowiadający o śledztwach prowadzonych przez pracowników Biura Analiz Behawioralnych (BAU) przy FBI. Tak mnie ten serial wciągnął, że z jeszcze większą ciekawością wzięłam do ręki książkę Mindhunter, która jest historią powstawania takiej jednostki w strukturach FBI. Jak spotkanie z tym tytułem przebiegło? O tym możecie przeczytać poniżej...

Książkę możemy podzielić właściwie na dwie części. Pierwsza z nich opowiada życie Johna Douglasa od czasów szkolnych, jego perypetie ze studiami i służbą wojskową, a następnie tworzenie od podstaw jednostki zajmującej się profilowaniem morderców. Nakreślono tutaj nie tylko biografię jednego z pierwszych profilerów FBI, ale też problemy i wyzwania, przed jakimi stanął, gdy chciał stworzyć swoją jednostkę w Firmie. Druga część przedstawia poszczególne, najbardziej charakterystyczne śledztwa, jakimi zajmował się Douglas w trakcie swojej kariery w biurze. Każdy rozdział to inny typ dochodzenia i inny typ seryjnego mordercy, jakiego autor spotkał na swojej drodze zawodowej.

Nie będę ukrywać, że nieco zawiodłam się na tym tytule. Szczególnie przez pierwszą część, która mnie dość wynudziła i ciągnęła mi się niczym rozgotowany makaron spaghetti. Miałam w pewnym momencie dość czytania o tym, że Douglas dostał mandat za prowadzenie pod wpływem, że wyrzucono go ze studiów, że w wojsku też mu nie do końca wyszło... Rozumiem, że autorzy chcieli zarysować w ten sposób sylwetkę psychologiczną późniejszego profilera, ale było tego stanowczo za nie dużo i nie o tym chciałam w tej książce czytać.

Za to druga część książki pochłonęła mnie bez reszty. Czytanie o seryjnych mordercach, o tym, jak ich złapano i w jaki sposób zdemaskowano... Naprawdę, to było lepsze niż niejeden kryminał czy thriller! Kartki same się przewracały, a ja z głośnym piskiem informowałam przyjaciółkę, że natknęłam się na nazwisko, które kojarzyłam z Zabójczych umysłów (jak np. Unabomber albo Morderca znad Green River). Pewnie teraz większość z Was zastanawia się, jak bardzo rąbnięta jestem, w końcu nikt normalny nie byłby dumny z tego, że kojarzy nazwisko seryjnego mordercy... No, ale każdy musi mieć w końcu jakieś zainteresowania, prawda? ;)

Ciekawostką jest to, że autor Mindhuntera, czyli John Douglas, był pierwowzorem literackiej (a później filmowej) postaci Jacka Crawforda z Milczenia owiec – agenta FBI, który prowadził dochodzenie w sprawie Hannibala Lectera (znakomita rola sir Anthony'ego Hopkinsa). Jest to jeden z moich ulubionych filmów, który oglądałam chyba z milion razy i nigdy mi się nie nudzi, więc była to dla mnie dodatkowa zachęta do sięgnięcia po tę książkę.

Ogromną zaletą tego tytułu jest to, że tak naprawdę uczłowiecza zarówno profilerów, jak i morderców. Oczywiście nie zamierzam bronić tych drugich, ale Mindhunter pokazuje, że większość z nich została w taki, a nie inny sposób ukształtowana przez środowisko, w jakim się wychowała. Często to są ludzie, którzy przeżyli jakąś traumę, pochodzili z dysfunkcjonalnych rodzin. To ludzie, którzy pojmują, że to, co robią, jest złe i niewłaściwe, i być może, gdyby inaczej potoczyło się ich życie, to nigdy by nikogo nie zamordowali. Prawda jest też jednak taka, że każdy z nas decyduje się na określone kroki i podejmuje pewne decyzje, więc musimy ponosić ich konsekwencje i nie możemy zwalać całej winy na środowisko.

Praca profilera, jakkolwiek jest dla mnie wysoce fascynująca, też nie należy do łatwych. John Douglas pokazuje, że początki były usiane przeszkodami – inni agenci uważali pomysł mężczyzny za bzdurę, nie wierzyli w to, że profilowanie może przynieść wymierne skutki w postaci ujęcia mordercy. Uważano go za szarlatana i cudaka, i niejeden raz starano się przeszkodzić, traktując niepoważnie i z lekceważeniem. Dopiero czas pokazał, że Douglas miał rację, ale okupił to swoim życiem prywatnym. Zawsze gotów na wezwanie, nigdy nie odmawiał pomocy przy poszczególnych dochodzeniach, co doprowadziło do rozwodu z żoną, a przepracowanie (nie tylko prowadził i pomagał w śledztwach, ale także prowadził wiele szkoleń dla agentów FBI w całym kraju) okupił wylewem i poważną chorobą. Nigdy jednak się nie poddał i wrócił do pracy, z nieco mniejszym obciążeniem, ale jednak! To wszystko pokazuje, jak bardzo praca wpływa na życie agentów FBI i jak zapewne wielu z nich boryka się z problemami podobnymi do tych, które dopadły Douglasa.

Mindhunter to fascynująca podróż nie tylko w głąb umysłu mordercy, ale także do początków jednostki profilującej w FBI. Wciąga mocniej niż niejeden kryminał i zaciekawia opowiedzianymi historiami. A na koniec pozostawia nas z morałem, że czasami wygrywa smok, który pragnie mordu – i, niestety, nie zawsze możemy z nim wygrać, ale właśnie takie jest życie.

Tytuł: Mindhunter. Tajemnice elitarnej jednostki FBI

Autor: John E. Douglas, Mark Olshaker

Tłumaczenie: Jacek Konieczny

Wydawnictwo: Znak Literanova

Liczba stron: 432

Rok wydania: 2017