Wyruszając w drogę, nigdy nie wiesz, co Cię spotka – recenzja "Cienia i Pazura" Gene'a Wolfe'a

Seria Artefaktów od wydawnictwa MAG cieszy się ogromną popularnością wśród fanów fantastyki. Byłam jej ogromnie ciekawa, bo większość wydawanych w niej tytułów jest uważana co najmniej za klasyki gatunku na świecie. Dlatego też musiałam przekonać się osobiście, czy faktycznie którakolwiek z tych książek jest warta szumu, jakie się wokół niej robi. Padło na Cień i Pazur autorstwa Gene'a Wolfe'a, jako że jest to ostatnia pozycja z tej serii, jaka ukazała się na razie na naszym rynku.

Severian to członek bractwa katów, które mieści się w jednej z części Cytadeli. Żyje w nim właściwie od narodzin, najpierw jako uczeń, a potem jako czeladnik, ćwicząc się w skomplikowanej sztuce tortur i wyciągania zeznań z uwięzionych klientów. Dopuszcza się jednak zhańbienia swojej konfraterni, przez co mistrz wyrzuca go z Cytadeli i zsyła do odległego miasteczka, gdzie Severian ma być katem. Czeladnik wyrusza w podróż, a na drodze spotykają go coraz dziwniejsze przygody i dziwniejsi ludzie, którzy odmieniają młodego mężczyznę i czasami mają wręcz niebagatelny wpływ na jego życie.

Mówiąc o bólu udało mi się na jakiś czas go stłumić - tak potężny jest czar słów redukujący do przyswajalnych rozmiarów emocje, które w przeciwnym razie wpędziłyby nas w szaleństwo i unicestwiły.

Szczerze mówiąc, od momentu, gdy przeczytałam tę książkę, wciąż nie do końca wiem, co o niej myśleć. Powinnam chyba zacząć od tego, że pierwsza część, czyli Cień kata, to tak naprawdę pierwszy tom cyklu autorstwa Gene'a Wolfe'a, natomiast Pazur Łagodziciela to tom drugi. Nie jestem pewna, jak podchodzić do tych dwóch tomów, bo właściwie powinnam oceniać je jako całość, co znacznie komplikuje sprawę. Według mnie Cień i Pazur są tak nierówne i napisane w tak dwóch różnych konwencjach, że ich wspólna ocena nastręcza mi naprawdę sporo trudności.

Początek historii jest bardzo ciekawy i interesujący. Poznajemy życie w Cytadeli, w bractwie katów, zwyczaje, które rządzą tamtejszymi mieszkańcami. Podobało mi się, jak zostali przedstawieni kaci w tej historii – to nie są sadystyczne bestie, które czerpią chorą satysfakcję z zadawania bólu. To profesjonaliści w każdym calu, traktujący swoje zajęcie jak każdy inny człowiek swoją pracę. Rzadko spotyka się taki wizerunek kata w literaturze i w ogóle w kulturze, więc pod tym kątem była to bardzo interesująca lektura. Szczerze żałowałam, że tak szybko akcja w tym miejscu się urwała i czytelnik wraz z Severianem wyrusza w podróż do odległego miasta. Podróż, która z minuty na minutę staje się coraz dziwniejsza. Właściwie całe dwa tomy to jedna wielka podróż, wędrówka bohatera do celu, usiana mnóstwem mniej lub bardziej niebezpiecznych przeszkód. Momentami miałam wrażenie, że kroczę przez jakiś bardzo długi i skomplikowany sen głównej postaci. Taki oniryczny klimat towarzyszy nam krok za krokiem przez całą powieść i sprawia, że wszystko wydaje się bardzo nierzeczywiste.

Ostrzegam was, którzy będziecie to czytać, że nie ma to [co zaraz opiszę] specjalnego związku z tym, co wkrótce nastąpi. Opisuję to tylko dlatego, że bardzo mnie wtedy zdziwiło, opowiedzenie zaś o tym sprawi mi niemałą satysfakcję. Może być jednak i tak, że od chwili, w której weszło do mego umysłu i pozostało tam aż do dziś, wpływało w jakiś sposób na moje czyny.

Główny bohater, a jednocześnie narrator historii to skomplikowana postać. Polubiłam go i chętnie czytałam jego przemyślenia. Co prawda, irytował mnie momentami swoją biernością – odnosiłam wrażenie, że nie do końca panuje nad swoim życiem, ba! że w ogóle nad nim nie panuje, a tylko bezwolnie podąża tam, gdzie okoliczności go prowadzą. Na szczęście, im dalej w las, tym bohater staje się dojrzalszy i zmienia się jego postępowanie, a ta jego ewolucja wzbudza szczerą sympatię czytelnika. Mogą jednak zniechęcić do niego trochę jego relacje z kobietami – niemal każda sprowadza się do erotyzmu i seksu, a właściwie w każdej kobiecie, jaką spotyka na swojej drodze Severian, zakochuje się i fantazjuje o niej. Nie powiem, uwierało mnie to jak koci żwirek w bucie, ale dało się to jakoś przeżyć.

Cień i Pazur jest klasyfikowany jako powieść z gatunku science fantasy, ale, szczerze mówiąc, dla mnie to było bardziej fantasy niż science. Tak naprawdę pierwiastek naukowy pojawia się tu kilkukrotnie pod postacią wspominek o tym, że ludzie skolonizowali inne planety bądź po niebie krążą ślizgacze arystokracji. Za to nazwy zwierząt przypominają nieco określenia dinozaurów – aczkolwiek tutaj brakowało mi ich dokładniejszych opisów, tak samo, jak opisów świata przedstawionego.

[...] nadzieje jest psychologicznym całkowicie niezależnym od rzeczywistości.

Gdybym miała podsumować i napisać krótko, czy ta książka przypadła mi do gustu, czy też nie, to chyba bym nie potrafiła. Ma w sobie niewątpliwie wiele plusów: ciekawa akcja w drugiej części, interesujące postaci i rysująca się gdzieś w tle intryga na pewno przyciągną uwagę czytelników. Z drugiej strony oniryczny klimat całej historii potrafi nieco otumanić, a coraz to dziwniejsze przygody Severiana sprawiają wrażenie nieco zbyt wydumanych. Mimo wszystko nie żałuję czasu spędzonego przy pierwszych dwóch tomach Księgi Nowego Słońca i z całą pewnością sięgnę po kolejne, gdy tylko pojawią się na polskim rynku.

Książka przeczytana w ramach Olimpiady Czytelniczej u Pośredniczki Książek.

Tytuł: Cień i Pazur

Autor: Gene Wolfe

Tłumaczenie: Arkadiusz Nakoniecznik

Cykl: Księga Nowego Słońca, tom I-II; Artfakty

Wydawnictwo: MAG

Liczba stron: 592

Rok wydania: 2020